(Aşağıdaki yazı bilgi çağı sitesinin e-devlet çalışmaları ile ilgili 6 Şubat 2012 tarihinde röportaj için bana sorduğu sorular ve cevaplarımın tamamı yer alıyor. Bilgi çağı bir kısmını yayınladı. Tamamını aşağıda okuyabilirsiniz.)
1. Türkiye’de dijital devlet uygulamaları sonucu nasıl gelişmeler yaşandı? Bu gelişmeler ne düzeyde?
Türkiye’de 10 yılı aşkın süredir dijital devlet çalışmaları yapılıyor. Aslında internetin gelmesi ile birlikte bu çalışmalar da başladı diyebiliriz. Internet kullanımı yaygınlaştıkça sunulan servislerin de sayısında artış olmaktadır. Şu anda kaymakamlıklara, valiliklere dilekçe yazmak, bilgi edinme başvuruları yapmak, kurumlar hakkında şikâyetlerde bulunmak, trafik cezasına itiraz etmek, pasaport başvurusu yapmak gibi vatandaşı doğrudan ilgilendiren pek çok işlem çevrimiçi ortamda yapılır haldedir. Devletin e-dönüşümü sürüyor. Türkiye’de bütün bakanlıkların belli düzeylerde olgunlaşmış dijital devlet uygulamaları var. Önümüzdeki birkaç yıl bu hizmetlerin hep birlikte e-devlete dönüşebilmesi için entegrasyon sürecine girdiğini göreceğiz.
2. Türkiye’deki dijital devlet uygulamalarından “bir vatandaş olarak” ve “bir yönetici olarak” beklentileriniz nelerdir?
Bilgi toplumunda vatandaş her ortamda iş yapar durumdadır. Özel hayat ile iş hayatı arasındaki sınırlar yavaş yavaş kalkıyor. Bu durumda devleti de 7/24 yanı başımızda görmek istiyoruz. Mesela motorlu taşıtlar vergisi ödemek için işyerinden çıkıp saatlerce kuyruk bekleyecek zamanımız da yok. Dijital devlet bir seçenek değildir, mecburiyettir.
3. Türkiye’deki elektronik devlet uygulamaları kamu, iş dünyası ve vatandaşlar düzeyinde kullanım durumu sizce nedir?
Bir hizmetten yararlanan için o hizmeti kullanana somut fayda sağlıyor olması önemlidir. Vatandaşlar özellikle sigorta durumu sorgulamak, velisi olduğu öğrencinin devam durumun sorgulamak gibi pratik hizmetleri sık kullanıyor. İş dünyasında kullanım için devlet hizmetlerinin web servisleri olarak sunulması önemlidir. Nüfus Genel Müdürlüğü’nün servisi en yaygın kullanılan servistir. Bir şirketin yaptığı anlaşmalar neticesinde binlerce müşterisinin kimlik doğrulaması bir kerede yapabiliyor olması büyük bir kolaylıktır. Diğer dijital devlet hizmetlerinin de web servislerine dönüşmesi ile birlikte iş dünyası en erken adapte olan taraf olacaktır.
4. Bu uygulamaların amacına ulaşma durumu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Türkiye’de dijital devlet uygulamaları bence başarılıdır. Özellikle e-imza kullanımının da başlaması devlet hizmetlerinin sunumunda ve bu hizmetlerin operasyon tarafında kaliteyi artırmıştır. Kabul etmek gerekir ki, dijital öncesi dönemin süreçlerini dijitale aktarmak zaman almaktadır. Hizmetlerin ve süreçlerin çevrimiçi ortama aktarılmasında ziyade dijital olarak modellenmesi ve dijital süreçler haline getirilmesinde yaşanan güçlükler en yavaşlatıcı etkenlerdir.
5. Dijital devlet uygulamalarının kullanım kolaylığı ile alakalı ne düşünüyorsunuz?
Dijital devlet hizmetlerinin en kötü tarafı bana kalırsa kullanıcı dostu olmayan arabirimleridir. Internet kullanıcılarının tümüne yakınının kullanım kolaylığı anlamında dünyadaki en başarılı uygulamalar olan dominant sosyal paylaşım sitelerini kullanıyor olması göz önüne alındığında dijital devlet hizmetlerinin arayüzlerinin ve sunum şekillerinin kolay kolay beğenilmeyeceğini düşünüyorum. Bunula birlikte hayatı kolaylaştırdığı ölçüde kullanımı zor da olsa kullanılmaya devam edecektir.
6. Vatandaşın dijital devlet uygulamaları hakkındaki farkındalığı ile ilgili gözlemleriniz nelerdir?
Dijital devlet uygulamalarının bazıları hemen hemen her internet kullanıcısı vatandaş tarafından bilinmektedir. Bazıları ise çok faydalı uygulamalar olmalarına rağmen bilinmemektedir. Mesela kaymakamlıklara dilekçe vermek için dijital devlet hizmeti olduğunu bilen vatandaş sayısı yok denecek kadar az.
7. Dijital Türkiye ve e-Türkiye hakkındaki farkındalığın artması için sizce neler yapılmalıdır?
Dijital devlet hizmetlerinin çağdaş tanıtım yöntemleri ile işin profesyonelleri tarafından tanıtımlarının yapılası gerekiyor. Özellikle dijital hizmetler için böyle bir çalışmaya hiç rastlamadım. Türkiye’de marka, reklam, pazarlama ve tanıtım gibi alanlar kabul edilebilir bir seviyeye gelmiştir. Devlet kurumlarının da pazarlama iletişimi firmaları ile çalışarak marka ve tanıtım hizmeti almaya ihtiyacı vardır.
8. Türkiye’nin sizce hangi alanlarda dijital devlet uygulamalarına daha çok ihtiyacı var?
Şeffaflaşma ve yönetime vatandaş katılımı konusunda çalışmaları artırmaya ihtiyaç vardır. Fiziksel süreçlerin dijital süreçlere dönüştürülmesi çalışmaları zaten belli bir sevide sürüyor. Devletin vatandaş ile olan iletişimini yeni ortaya çıkan kanallar üzerinden sürdürebileceği daha disiplinli ve planlı çalışmalara ihtiyaç vardır.
9. Türkiye’nin dijital devlet uygulamalarındaki eksiklikleri ve artıları sizce nelerdir?
Dijital hizmetlerin kullanıcı dostu arabirimlere sahip olmaları gerekiyor. Hizmetler servis tabanlı hale gelmelidir. Özellikle genç bir nüfusa sahip olduğumuz için geliştirilen servislerin çok hızlı kabullenilmesi bir avantajdır. Bunu fırsata çevirmek gerekiyor. Devlet kademelerinde üst ve orta düzey yöneticilerin teknolojiye çok yakın olmamaları vizyon belirlemede problemlere sebep olabilmektedir. Ulaştırma Bakanlığı’nın çalışmaları bir merkezden koordine etme adına yaptığı çalışmalar, kapatılan devlet planlama teşkilatının standartlaşma adına geçtiğimiz yıl yaptığı çalışmalar çok kıymetlidir.
10. Dijital devlet uygulamaları kamudan kamuya, kamudan vatandaşa, kamudan iş dünyasına ve kamudan çalışanlara olan hizmetlere nasıl bir boyut getiriyor?
Bilgi toplumunda insan bir çok mekanik ve hatta zeka gerektiren işleri makinalara, yapay zeka sahibi robotik sistemlere devretmeye başladı. Zamanla devlet hizmetleri de çevrimiçi servislere dönüşecektir. Devlet fiziksel yapı olarak küçülecektir. Devlet kurumları yerine devlet hizmetleri birbirleriyle haberleşir hale gelecekler. İş dünyası için de devlet hizmetleri otomatik sistemler üzerinden haberleşen çevrimiçi uygulamalara dönüşecektir. Vatandaş 7/24 devlete ulaşabiliyor ve hizmet alabiliyor. Mesai kavramı ortadan kalkmak üzeredir.
11. Dijital devlet kavramı ile şeffaflık ve demokrasi arasında sizce nasıl bir bağlantı vardır?
Tarihte ilk defa devletler vatandaşları ile doğrudan iletişim kurabilme fırsatı yakalamıştır. Devletlerin doğrudan demokrasi ve yönetime katılım için bu fırsatları görmeme gibi bir lüksü yoktur. Buna rağmen günümüzde en gelişmiş ülkelerde bile devletler vatandaşlarını dijital dünyada da kontrol altına almak için girişimlerde bulunabiliyorlar. Devletler geçmişte fiziksel mekâna bağımlı yapılar olarak karşımıza çıkmıştı. Bilgi toplumunda devleti de yeniden tanımlamak gerekebilir.
12. Yurt dışında kullanılan dijital devlet uygulamalarındaki gelişmeleri takip ediyor musunuz? Türkiye dijital devlet uygulamalarında dünya genelinde nasıl bir yeri var? Türkiye bu uygulamalarda başka ülkelere örnek olacak konumda mı?
Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler devletlerin vatandaşları ile olan etkileşimini de değiştirmiş, interneti vatandaş-devlet ilişkisinin merkezine yerleştirmiştir. Internet hizmeti ülkemizde pahalı ve yavaş olarak sunulmaktaydı. Bu hizmetlerin sunumunda tekelin kalkması ve oyuna yeni oyuncuların dâhil olması ile birlikte bu problemin bazı bölgelerde yavaş yavaş ortadan kalktığını görüyoruz. Dünyada dijital devlet hizmetlerinin başarısını kıyaslarken ülkelerin nüfus yoğunluğu ve coğrafi büyüklüğü göz önüne alınmadan yapılan yorumlar eksik olmaktadır. Nüfus olarak az, refah düzeyi yüksek, coğrafi olarak küçük ülkelerde dijital devlet hizmetleri daha başarılıdır. Ülkemiz, bulunduğu bölgede yaşayan komşularına dijital devlet konusunda danışmanlık yapar ve hizmet ihraç eder noktaya gelmiştir. İnternet sansürü ve iletişimin kayıt altına alınması gibi konularda yaşanan üzücü gelişmeler ülkemizdeki başarılı dönüşüm çalışmalarını gölgelemektedir. Bu noktada kamuoyu oluşturma ve talep oluşturma noktasında vatandaşlara da görev düşmektedir.
13. Dijital devlet uygulamaları, uzun yıllardır yavaşlığıyla eleştirilen bürokrasinin hızlanmasına en çok hangi alanlarda katkı sağlayabilir?
Bürokrasi insana dayalıdır. Devlet hizmetlerinin sunumunda insan aradan çıkınca bürokrasi de kalmayacaktır. Dijital devletin internete ve altyapıya dayalı yavaşlığı ve kesintileri de yeni dönemin bürokrasisi olarak adlandırılabilir.
14. Türkiye’deki uygulamalarda T.C. kimlik numaraları ön planda. Bu verilerin güvenliğinin yeterince sağlandığını düşünüyor musunuz?
Türkiye’de dijital devlet hizmetleri henüz güvenlik, eğitim, kalite gibi konuları konuşacak aşamada değildir. Henüz dönüşüm devam etmektedir. Dijital dünyada %100 güvenlik yoktur, güvenlik önlemleri ve sürekli çalışmak vardır. Geleceğin savaşları da bilgi için ve çevrimiçi ortamda olacaktır. Geçtiğimiz dönemde bazı ülkelerin dijital devlet hizmetlerini kesintiye uğratma ve aksatmaya dönük saldırılara maruz kaldığına şahit olduk. Geçtiğimiz yıl İran’daki nükleer tesisin çalışmasını dahi durduracak karmaşık bir virüs saldırısı meydana geldi. Hizmetler dijitale kaydıkça o tarafta güvenlik için daha fazla çalışma yapmak gerekecektir. Türkiye’de şu anda dijital devlet çalışmalarında güvenliğin bu boyutuyla dikkate alındığını düşünmüyorum. Bunula birlikte çevrimiçi devlet hizmetlerinin daha önce fiziksel sunulan hizmetlere göre daha güvenli olduğu söylenebilir.